विदेशी ‘क्षितिज पर’लाई स्वदेशी आँखाले नियाल्दा

पहाडको फेदैमा मेरो छ गाम हजुर
गरिवको छोरो परेँ गगन मेरो नाम हजुर ।

काम खोज्दा जुत्ता चप्पल फाट्यो जीवन पनि
आफ्ना मान्छे नभए पछि नपाइने काम हजुर ।

आशैआशमा हामी मर्छौ यसमै पिल्सिएर
हुने खानेलाई नै पुरस्कारका खाम हजुर ।

थुप्रै हुन्छन् मान्छेहरू ढिलो आयोग खुल्दा
छैन हामीसँग बुझाउनलाई त्यहाँ दाम हजुर ।

कहाँ जाऊँ, के गरूँ जीवनदेखि हार खाएँ
यो वैरागीको जाने छैन कहीं पनि ठाम हजुर । (‘हजुर’ शीर्षक दिइएको केदार श्रेष्ठ ‘गगन’को ‘क्षितिज पर’ कृतिमा समेटिएको गजल)

आफूले आफ्नै ढंगले सृष्टि गर्नु एउटा काइदा हो, अरूले रचेका कुरा वारे भन्नु जोखिमको विषय हो । ठूलाले जे भन्दा पनि मान्नु पर्छ सानाले, सानाले रिठ्ठो विराएमा त्यो हुने गर्छ अबगालको बिउ । कहिले जस भेटिन्छ त कहिले अपजस । लेखनमा जसको मनोकांक्षा राख्दा असफल भइँदो रहेछ । जस्तो देख्यो त्यस्तै नलेखीकन पूर्वाग्रह वा अनुग्रह मध्ये एकको बुइँमा चढिएला कि भन्ने त्रास हुन्छ मनमा । गजल पारखी केशु विरहीले नेपाली गजल विधाको विकासका निम्ति मेरो अवधारणा माग्नुभएको रहेछ । नेपाली साहित्यको विद्यार्थी भए पनि मौलिकरूपमा गजलको अवधारणा बनाउँन सकिनँ । गजल पढ्न रस छ तर लेख्ने रीतिको कमि छ । मन नै नखाने पंक्तिबाट गजल निर्माण नहुने भएकाले मेरो वसभन्दा बाहिर रहेछ गजल भन्ने लाग्दै छ । गजल निर्माण चानचुने चुनौति होइन । गजलको बाढी आएको छ । त्यस बाढीमा मोतीहरू पनि तैरिरहेका हुन्छन्, फोहरमैला पनि उत्रिएका हुन्छन् । मोती जति चुन्नेर भण्डारण गर्ने र फोहरमैला जति पाखा लगाउने यो एउटा काइदा हो । माया गर्नेहरूले नै गजललाई जीवन्त रूप दिनुपर्छ । नामका भोकाहरूले गजललाई फजल बनाएको टुलुटुलु हेर्न हुन्न । दियाले– ३, ओखलढुङ्गा निवासी साहित्यकार इन्द्रकुमार श्रेष्ठकी बहिनी रीता श्रेष्ठका गजलहरू पत्रपत्रिकामा धेरै आउँथे ३, ४ वर्ष पहिले । मलाई खुब मन पर्थे पनि । उनको रुचिलाई सम्बोधन गर्दै पत्रमार्फत् मैले किन गजल लेख्नुहुन्छ, अन्य विधामा ठूलो मन पारेर ठूलै क्षेत्रफल ओगट्ने गरी लेख्न पाइन्छ भनेर सोधेको थिएँ । उनले भनेकी थिइन्–“गजल जस्तो रसिलो र मनमा अमीट छाप छाड्ने कुनै विधा नै छैन । अथाह कुराहरूलाई गजलका दुईचार हरफमा उतार्न सकिन्छ । तपाईंले ३,४ हजार शब्द खर्चेर लेखेको नाटकलाई गजलका १०, १२ हरफले समेट्न सक्छन् । निरन्तर साधना गर्ने साधकका निम्ति गजलमा मनको कुरा लेख्नु घिउभात खाए सरह हो, रहर मात्र गर्नेहरूका लागि ओखर चवाउनुभन्दा साह्रो हो ।” (गजलप्रेमी रीता श्रेष्ठ त्यसबेला मुटुरोगले पीडित थिइन् । विगत तीन वर्षदेखि मेरो कुनै सम्पर्क छैन । मेरा साहित्यिक मित्र तथा उनका दाजु दियाले– ३, ओखलढुङ्गा निवासी साहित्यकार इन्द्रकुमार श्रेष्ठसँग धेरै पहिले उनका बारेमा जिज्ञासा राख्दा बच्न र बचाउन गाह्रो छ, काठमाण्डूले हारेको छ भन्थे । अचेल भने रीताको कुरा उठाउँदा उनी कुनै उत्तर दिइरहेका छैनन् । सायद कुनै अनीष्ट अवस्थाको सामना गर्नु परेकोले पो हो कि भन्ने शंका लागिरहेछ । यस बारे कुरा प्रष्ट बुझ्ने अवसर पाइएछ भने उनका गजल सम्बन्धी अवधारणाहरू छुट्टै अध्यायमा लेख्नेछु ।)

सँगै बसी पिरतीको गीत गाए हुन्थ्यो

जीवनभरि नछुट्टिने नाता लाए हुन्थ्यो ।

पिरतीको खडेरीले यो ज्यान गल्न लाग्यो

यो मायाको सागरमा डुब्न पाए हुन्थ्यो ।

चोरी चोरी हेरी मात्र के हुन्थ्यो र

सुनकोशीको पानी छोइ कसम पनि खाए हुन्थ्यो ।

बाटैभरि मुस्कान छर्दै किन टाढा भाग्छौ ?

कहिलेकाहीँ यतातिर पनि धाए हुन्थ्यो ।

अभावले मात्र यो गगनलाई ढाक्छ किन ?

फूलैफूलको वहार पनि कहिलेकाहीं आए हुन्थ्यो । (अभावको जिन्दगी)

यस पटक भने दुबईलाई कर्मथलो बनाई लेखन विधामा सक्रिय यी माथिका गजलका स्रष्टा केदार श्रेष्ठ ‘गगन’को ‘क्षितिज पर’ गीतिकृतिको विचरण गर्दा मनमा उठेका छालहरूलाई लिपिबद्ध गर्न तम्सिएको छु । ढाँचाकाँचा सामान्यतः भिन्न प्रकारको छ । विदेशी माटोमा उभिएर स्रष्टा केदार श्रेष्ठ ‘गगन’ लेख्छन्–

सोध्छन् होला मेरा साथीहरू म आउने खवर

कहिलेकाहीं निराशाले बनाउँदो हो उनको मन बगर ।

गाई चराउँदै मेरै यादमा चहार्दी होलिन् वनभरि

सपनीबाट ब्युँझिएर खोज्छिन् होलिन् ओछ्यानभरि । (जीवन साथी)

बीच बाटोमै हराएँछु क्षितिज पर जान खोज्दा

बिचल्लीमा परेँ म त सागरको मोती रोज्दा । (आफूभन्दा प्यारो माया)

कहिँलेकाहीँं रिसाइदिँदा कान्छी भनी बोलाउँला

बाध्यताले टाढा भएँ भने सम्झिएर फर्की आउँला । (मुटुभरिको माया)

यता म भने मेरै मुलुकमा नै बेरोजगारी हात हल्लाउँदै सामन्तहरूको चाकरी गर्न लिप्त छु । चाकरी नगरी पेट नभरिने र अझ चाकरी नगरीकन यहाँ त शिर ठाडो पार्न नसकिने रोगले मलाई पनि गाँजेको छ । मेरो वर्तमान शब्द तौलेर बोल्नुपर्ने अवस्थामा छ । एकाध पटक शब्दले नै ज्यान जोखिममा परेको कटु अनुभव छ । समझदारहरूको मनको मान्छे भइएको छ भने असमझदारहरूको आँखाको कसिंगर । स्रष्टा कृष्ण धरावासी त द्वन्द्व भएका ठाउँमा लेखनका खुराक प्रशस्त हुन्छन् भन्थे । हो, दुईथरि बीच द्वन्द्व हुँदा र द्वन्द्वरत्हरूको गन्तव्य निर्धारण हुँदा उक्त नीति लागू हुन्छ । यहाँ त हकअधिकार प्राप्तीको आन्दोलनमा सरिक भन्दै नाट्यशालामाजस्तो नाटक देखाउने जम्मा पाँच कोरी भन्दा बढी दल, समूह छन् । भारतले चुड्दाचुड्दै कति बाँकी राखेको छ भन्न सकिन्न तर १,४७,१८१ वर्ग किमि क्षेत्रफल हुनुपर्ने यो मुलुकलाई र पौने तीन कोटी जनतालाई सुख दिन हैन दुःखमा पार्न पाँच कोरी भन्दा बढी दल, समूह सक्रिय भएको स्पष्ट छ । मधेस मात्र हैन नेपालकै कुनाकाप्चामा लेख्दा ज्यान हत्केलामा लिनु परेका घटनाहरूको वेलिविस्तार लगाउँदा महाभारत नै बन्छ । अतः थोरै कुरा ‘क्षितिज पर’ कृतिको सहयोगले उल्लेख गर्ने उद्देश्यले हात अघि बढाउँदै छु । राजनीतिलाई पोशाक चाहिने साहित्यलाई नाङ्गै राख्ने काइदा छन् । विशेष गरी आख्यानमा बीपी कोइराला सगरमाथा उक्लेका मान्छे । उनको नजरले साहित्यलाई अराजकतामा हुर्कने अभिव्यक्ति देख्यो । राजनीतिले समाजको कल्याण नभएको र समाजलाई चेत नदिएकोले हुनसक्छ । साहित्य बराल्ने हैन, सपार्ने चीजको नाम हो । साहित्य मुक्त छ । राजनीति परतन्त्री छ । शौचालय राजनीति, उद्यान साहित्य । तर्कमाथि, तर्कले मन गिजोल्छ । अनुरागका काइदा पनि थरिथरीका हुँदा रहेछन् । राजनीति साहित्यबिना नबाँच्ने, साहित्य राजनीतिले भर नगरी नजन्मने । थरिथरीका मनहरू घुमिरहन्छन् मभित्र । तन नै घुम्छ, मन नै घुम्छ, अमनचयन अपहरणमा पर्छ । जहाँ छु, विहान भन्न पाउँदिनँ, दिन भन्न भेट्दिनँ । अझ रात त अर्काकै पर्यो । आफ्नो भन्ने कुराले त सञ्चो अनुभूति दिनुपर्ने । खोज्दा पनि भेट्दिन । मन ठीकमा आउने अवस्था हुन्न । थोत्रो कलमा श्रीमती झुण्डिन्छे । पानी खस्दैन । जताततै खडेरीले पक्रेको छ । कुरा बुझ्दिनँ । झर्कोफर्को गर्छे । एउटा हैरानमा अर्को हैरान थप्छे । सहन्छु । धेरै कुरा सहिरहेछु । निःशुल्क सङ्गीत पनि सुनेर सहेँ । निःशुल्क रक्तदान पनि भोगेर सहेँ । प्याट्ट एउटा गालामा थप्पड बजार्छु, अर्को चिलाइरहेकै हुन्छ । त्यहाँ थप्पड बर्साउन नभ्याउँदै शरीरको कुनै अवयव चिलाउन थालिहाल्छ । प्याट्ट र पुट्टको थप्पड बर्साइले पीडा थोरै कम हुन्छ, हात भने रक्तमुच्छेल । उतै ध्यान जान्छ, मन हर्दम शरीर बचाऊ आन्दोलनमा हुन्छ । मनबाट शब्द चुहलान्, चुहलान् भएकै बखत पुनः शरीर थङ्थिलो पार्न हिर्काउनैपर्छ । लेख्दै गरेको कलम खुत्रुक्क खस्छ । कलमसँगै मन पनि खस्छ । मन उठाउन सोच्ने गर्छु– चराचर सृष्टिमा यही एउटा मच्छड नामधारी जीवको जन्म नभइदिएको भए त हुन्थ्यो । चैन पनि खाने । ध्यान, ज्ञान मात्रै हैन मौका परे ज्यान पनि लाने । नाना रोग बोकेर नृत्य र सङ्गीतमा भुल्ने, भुलाउने र बदलामा रक्तदान लिने । यस जीवका लीला पनि अनमोल । राजनीति नाम मात्रको दबाई फ्याक्छ । रकम कुम्ल्याउँछ र व्यक्ति पोसिन्छ । धेरै भए पार्टी पोसिन्छ । राजनीति बडेमानको घरमा चारैतिर बलिया जालीले घेरिएर बस्छ । जनता कहाँ मर्दैछ ? के सकस छ ? बुझ्ने उसको दिमाख छैन । सुन्ने उसको कान छैन । हेर्ने र भोग्ने फुर्सद छैन । मात्र बोली छ । बोल्छ । के बोल्छ, बोलीसकेपछि उसैलाई थाहा हुन्न । तालीको अभिलाषी भएर बोल्छ । पत्रिकामा आएपछि झसङ्ग हुन्छ र पत्रकारको मनपर्दी हो, मैले बोलेकै हैन भन्छ । कुरा एक कान, दुई कान मैदान हुन्छ । न बोलीको काम हुन्छ । न कामको बोली रहन्छ । सोचमग्न हुनबाट मन जगाउँछु । कलम पक्रन्छु, वत्ती जान्छ झ्याप्पै । जलस्रोतको दोस्रो धनी राष्ट्र नेपाल । पानीको खडेरीले विजुली नभ’को । हुकुम गर्न सजिलो छ । व्यवहारमा चाहिँ राजनीति सधैँ उज्यालो खान्छ, उज्यालै पिउँछ । फ्याक्न मात्र अँध्यारो फ्याक्छ । छक्कापञ्जाको खेललाई रमरम अँध्यारो नभई हुन्न । बत्ती जानु एक क्षण सारा सुनसान छाउँनुहुन्छ । मन पनि सुनसान । मट्टितेल बालौँ बाल्ने मन हुन्न । दाम बढ्छ सुनकै भाउमा । त्यस उज्यालोले मनलाई पगाल्न पनि सक्दैन । मन नपग्लिए शब्द चुहने कुरा पनि हुन्न । बरु पहिले देखिकै नृत्य र सङ्गीतमा झुम्नुको विकल्प देख्दिनँ । अराजक साहित्य जन्माउन खोज्दा, अर्को अराजकता भोग्नु परिरहेछ । अराजकताको झोला बोकेर हिँडिरहेछु । नसक्ने जीवन बाँचिरहेछु । बाँच्नुभित्र पनि मूल्य खोजिरहेछु । बिसाउने ठाउँ छैन । सहिरहेकै छु । सहनुको अर्को नाम नै जीवन रहेछ । विदेशी भूमिमा संगालेका यस्तै, त्यस्तै औडाहाहरूलाई स्रष्टा गगनले समेटेका छन् । यस्तै जीवन सहँदै ‘क्षितिज पर’ कृतिका सर्जक गगनले बैसठ्ठीवटा गीत र गजलको संगालो तयार पारेका छन् । जसमा मिलनको आशमा विरहका भाव मनग्यै समेटेका छन्, श्रृङ्गार रस उत्पन्न गरेका छन् । डायास्पोरिक चेतनालाई मार्मिक तवरले प्रस्तुत गरेका छन् । प्रणयलीलामा नैतिकताको ह्रासबाट सचेत भएर परोक्षरूपमा खबरदारी गर्न भुलेका छैनन् । मातृभूमिको प्रेमका लागि नेपालीको वीर गाथा सवैभन्दा माथि भएको कुरा पनि लेख्न भुलेका छैनन् । आजको लेखनको अभीष्ट समाज सुधारको चिन्तनबाट प्रेरित हुनुपर्छ भन्ने ठहरलाई उनले राम्ररी नै अठ्याएका छन् । यी हरफहरूमा भने गगनका गजलका पंक्तिहरूलाई घुमाइफिराई चर्चाको विषय बनाउँदै छु । विदेशिने नेपाली विदेशमा घुम्दै छ, म भने स्वदेशमै । घुमेँ, बेस्कन घुमेँ, राजनीतिको जाँतोमा फनफनी घुमिरहेछु । मुख भन्छ–अधिकार चाहियो । काम भन्छ–एनी हाउ दाम चाहियो । ए बाबा, जाऊ सरकार सामु जाऊ । टेबलमा बस । कुरा सुन । कुरा राख । कसले कसको भाग हरण गर्यो ? कसले थोरै पायो, कसले धेरै पायो ? हिसाबकिताब गर । मसँग हिसाब किन माग्छौ ? म आफैँ मगन्ते हुँ । पलपल मृत्यु नजिक पुगिरहेछु । निम्त्याएका सन्ततीका लागि मुण्टो लुकाउने ठाउँ जोडिदिएको छैन । शरीर त्याग्न आफ्नै छाप्रो भए हुन्थ्यो भन्ने कामना गरिरहेको छु । मसँग अराजक कलम छ । मसँग दरिद्र मानसिकता छ । छ नै भने भोको पेट छ, मुस्किलले लाज छोपेको काया छ । मन च्यात्छौ भने राम पनि छैनन्, सीता पनि छैनन् । मात्र ठूलाठूला आकांक्षाका महल छन् । मखमली विस्ताराहरू छन् । अत्तरले सुवासिला ठाउँ छन् । हुन सक्छ, भौतिक दुनियाँका अरू थुप्रै कुरा छन् । भएका कुरा तिनै हुन् । न गोजी दाम छ, न बाहिर नाम छ । आएको थिएँ भन्ने सूचना छाड्ने मन छ । सूचना बेगर छाड्ने मन छैन । मैले छाड्दैमा न दाम हात पर्ला न अधिकार नै पोल्टोमा आउला । दाम अधिकारका लागि हैन, मामका लागि पनि हैन । मलाई पनि थाहा छ–सोमरस र सूरासुन्दरीका लागि । अधिकारसँग जोड्ने साइनो त हतियारका खरिदका लागि । हतियार आत्मसुरक्षाका लागि । साँचो कुरो कहाँ छ ? मुखमा एकथोक छ, कार्यमा अर्कैथोक छ । यहाँ त देखिरहेछु, भोगिरहेछु । छोरो डराउँछ बाबुदेखि । यो त ठीक छ तर बाबु डराउँछ छोरोदेखि । दिदी अत्तालिन्छे बहिनीदेखि बहिनी काँप्छे दिदीदेखि । डर ओडिन्छ, डर लगाइन्छ, डर खाइन्छ, डरसँगै सुतिन्छ, डरसँगै उठिन्छ यहाँ । डरले साम्रज्य जमाएको छ, यहाँ । खुल्ला सीमानाले राज गरेको छ, यहाँ । वैद्य होस् या अवैद्य आउन र ल्याउन, जान र लैजान रोक छैन, टोक छैन । कतै ‘रोक’ नामक स्वर सुनियो गोजी भर्दियो भइगयो । हुन त मैले गोजीको कुरा भन्दा बाहिर सुन्न परेको छैन । पढ्न परेको छैन । लेख्न परेको छैन । यहाँ त, मामका लागि काममा धसिने धस्सिएकै छन् । दामका लागि हानथाप चल्ने कुरा चलेकै छ । मन चुँडेर फ्याकेको छु र म यहाँ छु । मन राखेर तन रहँदैन यहाँ । नत्र पुग्थेँ कहाँ हो कहाँ ? मेरा ज्ञानेन्द्रीयले समय समयमा काम गर्दैनन् यहाँ । इन्द्रिय बसमा राख्न हुन्न । परिचय बोकेर शिर उच्च पार्नु जोखिमको शिर कुल्चनुहुन्छ यहाँ । महान् इतिहास बोकेको मधेसले महानतालाई बोक्न पाएको छैन । उम्रदैका नेताले, च्याउ सरिका समूहले मधेसी जनताका नाममा भजाउँने नम्बरी नोट भएको छ मधेस, यत्तिखेर । यो नेपालमा छ वा छैन ? म घरिघरी तर्सन्छु । पचहत्तर जिल्ला छँदा अहिले म उभिएको ठाउँलाई छयहत्तरौँ जिल्ला भन्थे । सङ्घीय राज्य भएपछि भने के नामाकरण हुने हो पर्खेर बस्नुको विकल्प छैन । त्यस्तै गगनलाई विदेश कस्तो लागेको छ त, हेरौँ यी पंक्तिहरू–

जता हेर्यो बालुवैबालुवा छट्पटाउँदैछु प्यासमा

धेरै दूर मेरी उनी म यो विरानो परदेशमा ।

यो मन त्यसै हतारिन्छ उनीलाई एक झल्को हेर्न

उडी जाऊँ पंख छैन हिँडी जाऊँ सकिदैन सागर तर्न

अनयासै वर्वराउँछु उनको नाम प्रत्येक पलको सासमा

धेरैं दूर मेरी उनी म यो विरानो परदेशमा ।

उनकै यादमा पिउँदा पिउँदै गलिसक्यो ज्यान पनि

देउता भाकी बसिरै छु भेट गराईदेऊ लौन भनी

बित्यो दिन, महिना, वर्ष उनीसँग भेट हुने आशमा

धेरै दूर मेरी उनी म यो विरानो परदेशमा । (बलुवैबालुवाको देशमा)

म कहाँ पनि उर्दीको उरुङ्ग थियो, मुसहर्नियादेखि नाम्चेसम्मको । ‘ओ दाजु, तिमीलाई हामी मान्छु । तिमी दुःख खाने काम नगर् । हामीले भनेको मान्छ भने हामीलाई सहयोग गर् । हामीलाई मात्र एक पेटी दे । नदिने भए माथि, माथि जा, कहिल्यै नफर्कने गरी जा ।’ सम्झन्छु– मर्नु त छँदै छ । जता गए पनि,जता पुगे पनि, जहिले भए पनि आउनेले नगई हुन्न । मलाई झट्टै जाने मन छैन । मजस्तै अरूलाई पनि गइहाल्ने मन छैन । ठाउँ छाडूँ– कहाँ जानू भोको पेट देखाउँन । आफ्नो हातको कार्य शैली स्वर्ग गइगो । दिमाख शैलीको महामारी चलेको छ, जताततै । ठाउँ छाड्दा पनि मर्नुको विकल्प देख्दिनँ म । ठाउँ राख्दा पनि नाम्चे बजार उकालो लाग्न थाल्यो–उर्दी । जा, माथि नै जा । सगरमाथाको फेदीमा मात्रै हैन टुप्पामै पुगे पनि पुग् । आखिर जहाँको पानीले बनेको रगत छ, त्यही रगतले यहीँँँ धर्ती रंगिने त हो । उर्दीवालाका लागि एक क्षण रक्तहोलीको मौका न आउने हो । तर एकजनाको रगतले धेरै ज्यानको वचत हुने अवस्था नै देखिनँ । नदेख्नुमै हराउन थालेँ । बरू कानै नभइदिएका भए, आँखै नरहिदिएका भए बेस हुन्थ्योजस्तो पनि लाग्न थाल्यो । मन पत्थर भो । तन बूढो भो । बोली बन्द भो । कान कानेगुजीको राजधानी भो । आँखामा रतन्धो रोग पस्यो । म सजीवको रूपमा निर्जीव अवतार भएँ । तब त छु, यहाँ । चोरी, चोरी कलम उठाउँदै छु । नामलाई पनि निर्जीव पार्ने हो भने मनको वहलाई विछ्याउन सहज पथ्र्यो कि ? यी अक्षरहरू जोडेर उघ्राएर थाकी सुस्ताएको सिंहलाई कोट्याउँदै छु । त्रास घाँटीसम्म आएको छ । शब्दकै कारणले मृत्युले आशीर्वाद दिएका धेरै घटना पढेको छु । थोरै देखेको छु । भोगेको छैन र पो छुच्चो हुँदै गएको छु । भन्ने कुरा धेरै छन्, मनले मनसँग । अरूलाई देखाउने र सुनाउने भने एकदमै नगन्य । छटपटी र बेचैनीलाई मुख्य साथी बनायो, लण्ठासाफ । मुखबाट पौराणिककालकोजस्तो आदर्श वाक्य बाहेक अर्थोक ननिकालो, बस् लण्ठासाफ । विद्रोही स्वर कुन जन्तुले निकाल्छ, थाहै नभको भएर बस्यो, बस् लण्ठैसाफ । सबै कुरा साफ गरेर मात्र सधैँ बस्न नसकिने रहेछ । फोहरमा बस्नु पनि जिन्दगीको परिचय रहेछ । धोका माथि धोकाको खेल हुन्छ जताततै । त्यही धोका खाँदाखाँदा त मन पाकिसक्यो, थाकी सक्यो । पाक्नु र थाक्नु त चुप भएर बस्नु हो । मन न हो, कहाँ बस्छ र ! राख्ने ठाउँ नभई यसले अडिन नै जानेको हुन्न । मन ठाउँको खोजीमा स्वतःस्फूर्त लाग्छ । कतैकतै झिनो आशाको त्यान्द्रो बाँकी नै रहेको पाउँछ । थोरै प्रकाशवाला भए पनि दीपक जगमगाए राखेको भेट्छ । त्यही सानो उज्यालोले ठूलो उज्यालो डाक्छ कि भन्नु पर्या छ । जसो गरे पनि यहाँ मुटु माथि ढुङ्गा राखी हाँस्नु पर्या छ । उता स्रष्टा गगनको कलम चाहिँ भन्छ–

हाँस्दै भेट्न आउने मान्छे आज तर्किएझैं लाग्यो

मतिर धाउने पाइला अन्तै आज लम्किएझैं लाग्यो ।

सँगै बसी अघाउँदिन मुटु भित्रै बसूँ लाग्छ भन्थी

फूलजस्तै अर्कै भमरासँग आज पल्किएझै लाग्यो ।

रूप हे¥यो हेरिरहूँ बोली झनै कोइली जस्तै

त्यति मीठो लाग्ने बोली आज झर्किएझैं लाग्यो ।

हिरामोती हैन माया दिनु भन्दा मख्खै पर्थेँ म

त्यही धनदौलत र महलमा आज रित्तिएझैं लाग्यो । ( तर्किने माया)

थुप्रै खेलबीच एक खेल छ, जहाँ भेल मात्रै हैन मेल पनि छ । आशय थुप्रै निस्कन्छन् । चोट दिनेले भोट पाउन्न । चोटको दर्द नमेटिउञ्जेल मनमा आदर जन्मदैन । मनको स्वभाव नै चित्रविचित्रको हुन्छ । सबैलाई सधैँ एकै खाले तुलोमा राखेर हेर्दा इतिहास झुटो बन्दो रहेछ । मन खाने कामको कुरा छाडे निष्पक्षता कहाँ पाइन्छ र ! सधैँ फलामलाई फलामले नै काट्दै आएको छ । बन्दुकलाई बन्दुकले नै पहरा दिँदै आएको छ । फलामका अघि फलाम झुक्दैन, बन्दुकका अघि बन्दुक झुक्दैन । त्यहाँ मानव मन जुट्ने हो भने फलाम पनि रूपान्तरण हुन्छ । बन्दुक पनि थान्को लाग्छ । जहाँ जति बढी द्वन्द्व छ, त्यहाँ त्यत्ति बढी मेल लुकेको छ । मेललाई झेल देख्नु विनासको सूचक हुन्छ । मधेसमा देखिएको मसिनो भावनामा मन कल्पाउने तागत पनि लुकेको पाएको छु । म यहाँ सम्पूर्ण नेपाल र नेपालीकै भोलि देखिरहेको छु । थोरै भए पनि सुनौला फूल फूलिरहेको पाएको छु । मनले मधेसलाई जित्नुपर्छ, बाँकीलाई मधेसीले नै जिताउँछन् भनिरहेछु । थोरै मधेसलाई जितेर त हेर, पूरै मधेसलाई जित्ने मौका स्वतः आउँछ । आजसम्म मधेसलाई हराएर राज भो, हारेकाले जित्न खोजेको मात्र हो । जित्नका लागि त्यान पनि सक्नुपर्छ । विना त्यागको जितौरी दुई दिनको मात्र हो । फेरि हार्नकै लागि दुई दिन जित्नु अनिष्ट निम्त्याउनु हो । हार्न नजान्नेले जित्न पनि जान्दैन । जितलाई बचाउँन नसक्नेले हारलाई सहन पनि सक्दैन । सधैँ थिच्न जित्नु परेको छैन । सधैँ विगत विउँझाउन मनासिव पनि छैन । विगतको अध्यायलाई उल्टाएर नपढे नयाँ रोडम्याप पनि पत्ता लाग्दैन । रोडम्याप विनाको काम अँध्यारोमा बन्दुक चलाएझैँ घातक हुन्छ । मनले मधेसीलाई हृदयमा पसाउँनुपर्छ । मनले मधेसीलाई नेपालीमा रूपान्तरण गर्नुपर्छ । मन नै नभएकाहरू मधेसमा मह चाट्न आउँछन् । तिनै चटुवाहरूले मधेसलाई मसानघाट बनाए । दानवीर बन्नु परेको छैन, खानी छ यहाँ । दिन परेको छैन, नखोसे भएको छ यहाँ । दयालु मनले रित्तो झोला लिएर आऊ, भरेर लैजाऊ । क्रोधी मन र षडयन्त्रपूर्ण दिमाख लिएर आऊ, मार र मरेर जाऊ । यो पनि हो–भर्ता झोला ल्याऊ, खन्याउने ठाउँ मिल्छ यहाँ । बाँकी दुःखका घर कैँटे बन्दुकहरू स्थूल मनको अघि टिक्न सक्दैन । कैँटेलाई मधेसले नै पाताल भसाउँछ । भरौटेलाई पाखा पार्दिन्छ । मधेस विवेकले ताते चैत्र, बैशाख आउँनै पर्दैन, सधैँ, सधैँ वसन्त बहार रहिरहन्छ । वसन्त फुलिरहन्छ । वसन्त फक्रिरहन्छ । म पनि फुल्छु वनैभरि लालीगुँरास भएर । म पनि फक्रन्छु, मुसहर्नियादेखि चोमोलुङ्मासम्म पुगेर । जनताका नाममा सर्तहरू मानिदिएमा शान्ति, सुव्यवस्था नआउने कुरै छैन । वसन्त नआउने र लालीगुँरास नफुल्ने कुरै आउँदैन । यता स्रष्टाको मनमा रंग चढ्दै छ, हल्का हल्का ।

नक्कली मैयाको नखरा हल्का हल्का

तिम्रो नाममा पिएँ मदिरा हल्का हल्का ।

वेइमानीले चटक्कै भुलेर गई मलाई

म भने तिम्रै यादमा तड्पिरा हल्का हल्का ।

वैगुनीको मन त ढुङ्गै हुन्छ क्यारे

मेरो मुटुमा विछोडको सुइरा हल्का हल्का ।

वेसारे त अर्कैसँग रमाइरहेकी होली

म चाहिँ सधैं रोइरा हल्का हल्का ।

उद्देश्य लिएको थिएँ के के न गर्ने

तर गगनको जीवनमा धमिरा हल्का हल्का । ( हल्का हल्का)